THỌ LÀ GÌ?

ĐỊNH NGHĨA VỀ THỌ 

Thọ là gì nếu muốn biết rõ hãy kể đến trong từng phút giây của cuộc sống, bất cứ ai cũng đều có cảm giác. Cảm giác có thể sảng khoái hay dễ chịu, hoặc không sảng khoái cũng không dễ chịu. Thông thường ta chẳng biết rõ ràng thế nào là sảng khoái hay thế nào là dễ chịu, thậm chí còn cho rằng cảm giác khó chịu là sảng khoái và cảm giác sảng khoái là khó chịu. Cảm giác là thọ hay danh pháp bị chi phối. Nói như vậy vì phải có đối tượng tác động mới tạo ra cảm giác, chẳng hạn có người khen thì có cảm giác sảng khoái, có người chê thì có cảm giác khó chịu và chẳng có người nào khen cũng chẳng có người nào chê thì có cảm giác không sảng khoái cũng không dễ chịu. Tất cả thọ đều vô ngã, không phải của ta và không dính vào ta, chủ yếu là do tác động của đối tượng. Vì vậy, không thể bị kẹt vào cảm giác, cho dù cảm giác đó mang đến cho ta sự sung sướng hay đau đớn tột cùng. Cảm giác sảng khoái gọi là thọ lạc, cảm giác khó chịu gọi là thọ khổ và cảm giác không sảng khoái cũng không khó chịu được gọi là thọ xả. Đủ thứ cảm giác phát sinh liên tục nhưng tập trung lại đều nằm trong ba loại thọ này. Ba loại thọ thay phiên nhau mà phát khởi và nhiều khi không thể thấy rõ hay gọi tên chính xác bản thân đang trong loại cảm giác nào, vì vậy nhiều lúc cảm thấy thọ khổ kéo dài, thọ lạc quá ngắn và không hề biết về thọ xả. Chính sự thất niệm này mà ta chìm đắm trong vô vàn cảm giác, rồi cho chúng là tự ngã và chạy theo những thọ lạc sai trái, quên lãng chuyển hóa thọ khổ. Dưới đây chúng ta sẽ tìm hiểu về THỌ LẠC, THỌ KHỔ VÀ THỌ XẢ.

1. THỌ LẠC

Đi kèm với tâm thiện và là kết quả của hành động, lời nói và suy nghĩ thiện. Người làm việc thiện hay sống trong môi trường thiện có cảm giác sảng khoái nhiều hơn người làm việc ác hay sống trong môi trường khuyến khích làm việc ác. Người làm việc ác mà cảm thấy sung sướng là thứ thọ lạc trá hình, không hề biết đó là thọ khổ và chính vì không biết nên chuyên tâm làm việc ác.

2 THỌ KHỔ

Đi kèm theo tâm bất thiện hay tâm xấu ác hay tâm xấu ác là kết quả của hành động, lời nói và suy nghĩ bất thiện hay xấu ác. Một người đến chửi mắng ta và ta có cảm giác đau đớn, cảm giác này không do người đó mang đến mà do tâm bất thiện phát khởi làm sinh ra cảm giác không sảng khoái.

3 THỌ XẢ

Đi kèm theo tâm không thiện cũng không bất thiện, ở trạng thái bình thường không phân biệt. Buổi sáng dậy sớm ta thường đánh răng trước khi ngồi thiền, có thể những lần đánh răng đầu tiên ta cảm thấy sảng khoái hay khó chịu nhưng nhiều lần như vậy cảm giác này trở nên bình thường đến nỗi ta không còn thấy sảng khoái hay khó chịu nữa, việc đánh răng trở nên bình thường và thọ xả xuất hiện.

CÁCH NHẬN DIỆN BA LOẠI THỌ

Nếu nói thọ xả là sự vắng bóng của thọ lạc và thọ khổ có thể đúng cũng có thể không. Đúng vì trong ba loại thọ, không có thọ này tức là có thọ kia, không đúng vì thọ xả cũng không thể bị kẹt vào. Ta thường phân biệt giữa thiện và bất thiện nhiều hơn không thiện cũng không bất thiện., cho nên thọ lạc và thọ khổ được nhận diện nhiều hơn thọ xả, hơn nữa thọ xả xảy ra rất nhanh và bị thọ lạc, thọ khổ chiếm hết thời gian. Biết về thọ lạc và thọ khổ một cách đơn thuần đến lúc không còn phân biệt sẽ làm cho thọ xả xuất hiện bền lâu. Ta thích nghiêng về thọ lạc hay thọ xả nhiều hơn và cố tình né tránh thọ khổ. Vì vậy ta thích mong cầu đối tượng khiến cho việc hình thành cảm giác sảng khoái xuất hiện, nhưng việc mong cầu càng nhiều mà không thành, ta càng tiếp xúc với thọ khổ nhiều hơn và việc mong cầu càng dấn thân, thọ khổ càng lấn lướt. Khi thọ khổ hiện tiền, ước muốn thoát khỏi thọ khổ làm ta khổ hơn nữa, tức là khổ khổ, cái khổ này chồng chất cái khổ kia. Đeo vòng để bớt khổ tại đây.

CHUYỂN HÓA CẢM THỌ

Cảm giác sảng khoái hay vô cùng sung sướng có thể được nghĩ là tuyệt vời, kỳ diệu hay màu nhiệm, nhưng không ít người lầm tưởng đây là trạng thái hạnh phúc khi hoàn toàn an trú trong chánh pháp. Vị tu sĩ được nhiều người cung kính ái mộ và có trạng thái hạnh phúc vì điều đó, nhưng trạng thái này chính là sự ngộ nhận về tính kiêu mạng của mình. Thực chất mình đang tự kiêu và đây là một thọ khổ chứ không phải là thọ lạc và nếu không nhận biết điều đó, vị tu sĩ đánh mất mình trong thứ thọ khổ đang bị lầm tưởng kia. Thọ khổ và thọ lạc với cùng một đối tượng có thể mang lại cảm giác sảng khoái và khó chịu khác nhau. Với người không tu gặp chuyện khổ sẽ khổ một cách quá đáng và nhiều khi không thể vượt qua nổi hoặc gặp chuyện khổ nhưng không biết là khổ, nên tiếp tục gây thêm khổ đau cho bản thân và người khác. Người có tu ngược lại, gặp cùng chuyện khổ, biết chấp nhận và chuyển hóa nên có thể vượt qua được, đồng thời không làm khổ bản thân hay người khác thêm nữa. Các loại thọ khổ có thể bị chi phối bởi nghiệp vì nghiệp thiện trong quá khứ có thể làm duyên cho việc tạo lập các đối tượng thiện và con người tiếp xúc với thọ lạc hay thọ xả, nghiệp ác cũng tạo cơ hội cho việc tạo lập các đối tượng bất thiện và con người tiếp xúc với thọ khổ hay thọ xả. Tiếp xúc với các thọ, con người không trở nên sợ hãi nếu biết được các cảm thọ ấy đều do nghiệp tạo nên và không sung sướng với thọ lạc cũng không đau khổ với thọ khổ. Con người được tích lũy những nhận thức khác nhau về đối tượng thông qua giáo dục, tác động khí hậu, môi trường sống và những người xung quanh. Tất cả đều là những điều kiện nhân duyên thiết lập nên cảm giác nên không thể nói đó là cảm giác của mình mànó có mặt trong giáo dục, khí hậu, điều kiện sinh hoạt hay những người khác. Giống như một chàng trai hiền lành bỗng trở thành tên sát nhân không hẳn bản chất anh ta là kẻ sát nhân, chính môi trường anh ta sống với các điều kiện giáo dục, kinh tế, chính trị… tồi tệ đã biến anh ta thành tên sát nhân. Nếu muốn kết tội người này phải tìm cho ra nguyện nhân, lúc nguyên nhân rõ ràng, tên sát nhân kia đáng thương hơn đáng trách.

CHÁNH NIỆM VỀ THỌ

Chánh niệm về thọ để không vướng mắc cũng không mong cầu về thọ bởi vì bản thân chúng không đáng tham cầu. Thiền tứ niệm xứ nói rõ về việc quán cảm thọ trong cảm thọ cho thấy các cảm giác buồn, vui, giận, thương…chỉ là sự thăng trầm của các cảm giác mà thôi và về bản chất chúng không hề khác biệt và có thể làm tương tức cho nhau. Niệm thọ giúp ta không bị kẹt vào bất cứ loại thọ nào cho dù đó là xả thọ có vẻ nghiêm túc và tốt đẹp hơn các loại thọ kia. Chánh niệm về thọ đưa trạng thái an nhiên tự tại đến với con người trong những giây phút thực tập chánh niệm và họ đạt được hạnh phúc, thứ hạnh phúc nỳ không phải có được dưới hình thức của thọ lạc hay thọ xả mà hạnh phúc khi ý thức được loại thọ nào đang có mặt. Cảm giác rất vi tế nên khi niệm về các cảm giác, ta biết chúng thay đổi như chong chóng, niệm quá chi tiết sẽ chóng mặt không chịu nổi. Có thể sẽ rơi vào tình trạng sợ hãi khi các cảm giác liên tục sinh rồi liên tục diệt. Lúc sợ hãi đi qua, bản thân sẽ không muốn tầm cầu bất kì loại cảm giác nào nữa. Chính sợ hãi này tạo nên thọ khổ và cũng chính thọ khổ làm nhân cho thọ lạc hay thọ xả xuất hiện. Sự tương tức giữa các thọ là điều kiện phát sinh hạnh phúc, an lạc và xa rời tất cả những cam giác viễn vông. Trong hạnh phúc có đau khổ, trong đau khổ có hạnh phúc và chẳng có gì gọi là đau khổ hay hạnh phúc cả, tất cả đều do cảm giác tạo ra mà thôi. Người đời thường nói trong rủi có may và trong may có rủi hay chẳng có gì gọi là rủi may vì may hy rủi đều do duyên số cả. Lạc, khổ và xả là những khái niệm về thọ và những cảm thọ này làm con người luân hồi, làm chủ được chúng thì hạnh phúc hiện tiền, con đường hạnh phúc rộng mở.

Qúy đạo hữu có thể nghe truyện phật giáo, phim phật giáo trên kênh youtube của chúng tôi https://www.youtube.com/channel/UC2z-nVEAQreKwT_SykumZxw